گذشت نیم قرن از کاوش 23 اسکلت در هفت تپه

در روز شنبه یک شهریور 1398، خبرگزاری ایلنا مصاحبه ای با استاد اسماعیل (احسان) یغمایی منتشر کرد که مروری بر دهه ها تجربه و حضور این پیشکسوت ارجمند در محوطه های مختلف و مشاهدات ایشان از کاوش ها در این محوطه هاست. بخش کوتاهی از این مصاحبه درمورد هفت تپه و کاوش در آرامگاه معروف به آرامگاه دسته جمعی هفت تپه است. استاد یغمایی که بنا به اسناد تصویری در کاوش این گور شرکت داشتند، به درستی به حضور 23 اسکلت در گور اشاره می کنند. عنوان این خبر موجب شد در اذهان عمومی تصوری شکل گیرد که  این گور و 23 اسکلت آن به تازگی کشف شده اند در حالیکه کاوش آنها به بیش از 50 سال پیش بازمی گردد.
داستان کاوش گور دسته جمعی هفت تپه
در کاوش های دهه چهل شمسی در هفت تپه به سرپرستی دکتر نگهبان، دو گور دسته جمعی به دست آمد. گور اول که ابعاد بزرگتری داشت، همان گور معروفی است که بخشی از طاق هلالی آن در جریان تسطیح زمین های نیشکر و راه سازی، آشکار و آغازگر سالها کاوش در هفت تپه شد. در این گور یک تدفین دسته جمعی به دست آمد ولی نظم خاصی در قرار گرفتن اسکلت ها وجود نداشت.
گور دوم که به گور دسته جمعی هفت تپه معروف است، یکی از منظم ترین تدفین های تاریخ ایلام را به نمایش گذاشته بود که در آن 23 اسکلت در کنار هم قرار گرفته بودند. دکتر نگهبان در توصیف این گور در کتاب گزارش کاوش هفت تپه بیان می کند :«چهارده عدد از این اسکلت ها به موازات یکدیگر و بقیه احتمالا به دلیل وجود فضای ناکافی به صورت نامنظم قرار داشتند».
آنچه که دکتر نگهبان درمورد آن به یقین صحبت می کند، مشاهدات وی و نحوه قرار گرفتن اسکلت هاست. در تفسیر این گور دکتر نگهبان می نویسند: «کیفیت و وضعیت استخوان ها و پوسیدگی شدید آنها به نحوی بود که اظهار نظر و تشخیص درباره جنس خاص زن و مرد و همچنین کامل یا ناقص بودن اعضای بدن امکان پذیر نبود. بعضی از فک ها دور از محل خود و بر روی سینه قرار داشتند، بیشتر دندان ها سالم بودند و به نظر می رسد که اسکلت ها به افراد جوان تعلق داشتند. نظریات مختلفی در مورد علت این تدفین از جنگ یا مرض واگیر دار تا آرامگاه خدمتکاران و امرای مملکت  و همسران متعدد شاه مطرح شد که هر یک به نوبه خود می تواند مورد پرسش قرار گیرد».
در کاوش های بعدی در هفت تپه تعداد زیادی الواح گلی و سنگی پیدا شد که از موضوعات مختلفی شامل انواع و میزان هدایا و پیشکش به معابد، دستمزد خدمتکاران، شرح وظایف خادمین معابد و جریمه ها در آنها صحبت شده بود. متن این الواح موجب شد گمان هایی در مورد ارتباط این گورها و ساختمان آن با معبد مطرح شود. کاوش های بیشتر و ترجمه الواح مشابه دیگری که از شوش به دست آمده بود موجب شد که تا حدودی این گمان ها مورد تردید واقع شوند. اکنون می دانیم براساس مطالعات دهه های اخیر در ماهیت معبد بودن آرامگاه های دسته جمعی شبهاتی جدی وجود دارد.
در زمان دکتر نگهبان و پس از او تعدادی کمی از الواح هفت تپه ترجمه شدند و بخش بسیاری از آنها به دلیل پیچیدگی این متون و انگشت شمار بودن زبان شناسان مسلط به این الواح ناخوانده باقی مانند.
پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه و رویکرد های جدید
کاوش در هفت تپه نیز مانند هزاران محوطه باستانی و تاریخی دیگر آغازگر پرسش های فراوان جدید شده است. امروزه علوم میان رشته ای به کمک باستان شناسی آمده تا بسیاری از این پرسش ها را پاسخ دهد. در این میان استخوان شناسی می تواند به روشن شدن علت مرگ، جنسیت، سن و رژیم غذایی استخوان ها کمک نماید. پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه، در سه سال گذشته تلاش نموده است که با دعوت از استخوان شناسان، زبان شناسان و سایر متخصصان در سرتاسر دنیا رازهای سر به مهر این محوطه مهم ایلامی را بگشاید. امروز باعث خوشحالی است که جامعه به چنین موضوعاتی علاقمند است و اسکلت های هفت تپه پس از نیم قرن دوباره مورد توجه علاقمندان قرار گرفته است.